"Ze willen écht, maar hebben ons soms nodig om stappen te zetten"
Op een tafeltje in de ruimte van Erika staat een houten weegschaal. Niet zomaar een decorstuk, maar een essentieel hulpmiddel in haar werk met jonge nieuwkomers. “Draaglast en draagkracht”, zegt ze. “Dat beeld helpt hen begrijpen welke zware lasten ze meenemen en wat helpend kan zijn om hun kracht terug te vinden. Want wat deze jongeren hebben meegemaakt, is met geen pen te beschrijven.”
Erika Espinola y Vázquez (50) werkt al bijna tien jaar voor Centrum voor interculturele ggz van GGNet. Ze is preventiefunctionaris en ggz-agoog (begeleider bij psychosociale problemen) en is op dit moment ook werkzaam in Rekken. Daar is een COA-opvanglocatie voor alleenstaande minderjarige vluchtelingen (AMV). Zij volgen een preventieve veerkrachttraining van GGNet.
Bij de Open Dag van COA Rekken, enige tijd geleden, maakten de gedeelde ervaringen erg veel indruk bij de bezoekers. Sommige jongeren zijn net aangekomen, anderen al iets langer in Nederland, maar nog altijd zoekend naar houvast. “Ik zou willen dat mijn werk niet nodig was”, zegt Erika eerlijk. “Dat elk kind op een veilige plek zou opgroeien. Maar de realiteit is anders.”
De bagage die niemand ziet
De jongeren die bij Erika aankloppen, hebben allemaal een verhaal. “Veel van hen hebben onderweg afschuwelijke dingen meegemaakt. Martelkampen in Libië, de oversteek over zee waarbij vrienden verdronken. Meiden die seksueel geweld hebben ervaren. Dat laat sporen na.” In Nederland ervaren ze veiligheid, maar daarmee zijn de problemen niet verdwenen. “Hier begint pas het besef van wat ze hebben overleefd. En dan volgt de lange wachttijd. De onzekerheid. De zorgen om familie die nog in gevaar is.”
Wat Erika vaak ziet: “In de Nederlandse samenleving rust een stigma op psychische hulp. Maar in veel landen waar deze jongeren vandaan komen, is dat nog veel sterker. ‘Ik hoef niet naar een psycholoog of in therapie, ik ben toch niet gek?’, zeggen ze dan. Daarom doen we het anders: we praten niet alleen, we werken met spel, tekenen, beweging. Zo kunnen ze hun verhaal op hun eigen manier kwijt en problemen laagdrempelig bespreken. We zien dat dat jongeren vaak goed doet.”
Een plek om te landen
De nieuwkomers in Berkelland wonen in een vaste opvanglocatie, geen noodopvang. Dat biedt stabiliteit. “Er is onderwijs, en we werken goed samen met COA, de GGD en voogden. Die korte lijntjes maken een groot verschil.” Maar dat betekent niet dat alles optimaal verloopt. “Deze jongeren willen graag meer activiteiten, ergens bij horen. Een voetbalclub of een plek waar ze Nederlands kunnen oefenen met mensen buiten hun eigen groep, waar vrijwel niemand Nederlands spreekt. Sommigen krijgen hulp bij huiswerk van vrijwilligers, het is mooi dat mensen dat doen. Maar structureel zouden ze graag meer willen.”
En dan zijn er de praktische uitdagingen. “Sommigen hebben trauma’s die getriggerd worden door het donker. Ze slapen pas in als het licht wordt, maar de bus naar school vertrekt vroeg. Er is geen mogelijkheid om een paar uur later op school te starten, dus dan zijn de nachten te kort.”
Vertrouwen komt met tijd
Een van de grootste uitdagingen is vertrouwen opbouwen. “Sommigen hebben onderweg zoveel wantrouwen ontwikkeld, dat ze niet zomaar geloven dat iemand het goed met hen voorheeft. Dat kan weken duren.” Toch is dat vertrouwen de sleutel tot alles. “Pas als ze zich veilig voelen, kunnen ze gaan verwerken. Kunnen ze weer toekomst zien.”
Soms zit het in kleine dingen. Erika herinnert zich een jongen uit Eritrea. “Hij had ontzettend veel meegemaakt en wilde met niemand praten. Toen stelde ik voor om samen te tekenen. Heel langzaam maakte hij contact. Eerst via zijn tekeningen, later in woorden. Hij stelde zich open. Er waren minder conflicten, er was meer verbinding. Er ontstond een vertrouwensband en dat is bijzonder mooi om te ervaren.”
Gelukkig zijn er meer positieve voorbeelden. Erika vertelt over een andere jongen uit Eritrea, die een lange weg heeft afgelegd. “Hij kwam in een van mijn groepen terecht na een zware periode, waarin hij kampte met depressie en zelfs een poging tot zelfdoding deed. Ondanks alles had hij één wens: ooit iets betekenen voor anderen met zijn verhaal. Toen ik samen met collega’s een training ontwikkelde waarin de doelgroep zelf een stem kreeg, vroeg ik hem om mee te werken. Hij bracht inzichten in die hulpverleners nooit hadden kunnen bedenken en vond zelf nieuwe betekenis in zijn ervaringen. Nu werkt hij bij de NS, sport veel en bereidt zich voor op een vervolgopleiding. “Dit is waar we het voor doen”, zegt Erika. “Zien dat iemand, ondanks alles, zijn toekomst weer durft vorm te geven.”
‘Zie ons als mens’
Wat willen de jonge nieuwkomers van Berkelland zeggen? “Zie ons als mens.” Het klinkt simpel, maar is vaak moeilijker dan gedacht. “Ze hebben echt behoefte aan contact, maar weten niet altijd hoe. Een buddy-project zou geweldig zijn. Want soms is één vriendelijk gezicht al genoeg om hen het gevoel te geven dat ze hier niet alleen zijn.”
En Erika zelf? “Ik zie veerkracht die me keer op keer verbaast. Jongeren die ondanks alles weer hoop vinden. En als wij als samenleving hen helpen om die stappen te zetten, dan kunnen ze ook iets teruggeven. Want geloof me, ze willen écht.”