Themasessie natuur en landschap 16 februari 2023
Donderdag 16 februari 2023 – Erve Kots, Lievelde
Dit verslag is opgesteld door de gemeenten Berkelland en Oost Gelre. Het is een weergave van het verloop van de themasessie op hoofdlijnen, geen woordelijk verslag. Voor een exacte weergave van hetgeen is gezegd, zijn geluidsopnamen van de avond beschikbaar. Per programmaonderdeel vindt u de gestelde vragen en beantwoording daarvan in dit verslag.
Ruim bezochte themasessie
Ruim 90 inwoners waren aanwezig bij de themasessie over windturbines en natuur & landschap. De avond start met plenaire presentaties om het thema toe te lichten. Gastsprekers zijn Alex de Meijer van de Natuur en Milieufederatie Gelderland en Jan Stronks, ecoloog verbonden aan Staring Advies. De avond werd voorgezeten door Erik Lievers. Tijdens het plenaire deel is ruimte voor enkele vragen uit de zaal. En andersom worden via de digitale applicatie Mentimeter vragen gesteld aan de aanwezigen.
Na de plenaire presentaties is er ruimte om in kleinere setting door te spreken met de gastsprekers, met ambtenaren van beide gemeenten en om mee te kijken met een visuele demonstratie van windturbines in het landschap.
Natuurinclusieve energietransitie
Alex de Meijer werkt voor de Natuur en Milieufederatie Gelderland. Samen met andere provinciale federaties doet Natuur en Milieufederatie Gelderland de oproep voor een duurzame energietransitie op basis van drie pijlers: 1. Het is urgent, we kunnen niet meer wachten maar moeten aan de slag; 2. Daarbij moet oog zijn voor natuur & landschap, door geschikte locaties te kiezen en natuur te versterken; en 3. Zorgen dat de lokale gemeenschap meerwaarde ervaart.
Er is wereldwijd sprake van een klimaatcrisis. Om meer klimaatverandering tegen te gaan zijn energiebesparing en duurzame opwek heel belangrijk. Maar, tegelijkertijd is er ook sprake van een biodiversiteitscrisis. Het gaat met veel wilde dier- en plantensoorten heel slecht. Klimaat en biodiversiteit zijn met elkaar verbonden. We moeten zorgen dat de energietransitie niet ten koste gaat van de natuur, maar ook dat natuur niet de reden is dat de energietransitie niet verder komt.
Het is tijd voor een cultuuromslag: natuurinclusief ontwerpen van wind- en zonneparken moet de nieuwe standaard worden. Kwetsbare locaties moeten vermeden worden, met aandacht voor een goede inpassing en met een plús voor natuur en landschap.
Effecten op natuur
Jan Stronks is ecoloog en werkzaam voor Staring Advies. Hij benadrukt vanavond niet namens VALA en andere opdrachtgevers van Staring Advies te spreken. Jan gaat in op de mogelijke invloed van windturbines in de gemeenten Berkelland en Oost Gelre. Negatieve effecten van windturbines zijn algemeen (voor alle locaties hetzelfde) en specifiek. Voor seizoensgebonden trek van vogels, vleermuizen of vlinders maakt het eigenlijk niet uit waar ze staan in het gebied. Dieren kunnen zich verwonden (of sterven) of gaan omvliegen. Vooral ’s nachts, wanneer vogels de windturbines niet goed kunnen zien, sterven vogels.
Per locatie verschillen de effecten op de specifieke dieren die in het gebied wonen. In het gebied zijn kwetsbare broedvogels aanwezig (zie sheet 23 van de presentatie). Voor allemaal geldt dat ze bij de komst van windturbines meer sterven en hun leefgebied negatief wordt aangetast. Voor weidevogels geldt dat hun leefgebied ook kleiner wordt. Weidevogels houden namelijk afstand van windturbines. Het effect van windturbines verschilt per type vogel (zie sheet 27). Voor vleermuizen geldt dat sommige soorten, die tot circa 100m hoog jagen, kwetsbaar zijn voor windturbines. Het effect op insecten is nog heel weinig onderzocht, daar kan nog geen eenduidige uitspraak over gedaan worden.
Negatieve effecten kunnen beperkt worden door uit de buurt te blijven van beschermde natuurgebieden en ecologische verbindingszones. Om weidevogels niet te storen is het advies om 1 km afstand te houden tussen windturbines en gebieden waar veel weidevogels broeden. Het heeft de voorkeur windturbines te plaatsen in gebieden met weinig resterende natuurwaarden, zoals bijvoorbeeld agrarische gebieden. Dan kan vervolgens geïnvesteerd worden in het versterken van het landschap in deze agrarische gebieden en het versterken van natuurwaarden in meer natuurlijke gebieden.
Andere maatregelen zijn turbines uitrusten met een vogeldetectiesysteem, dan gaan ze uit tijdens de vogeltrek. Er lopen ook experimenten met het aanpassen van de kleur van één van de wieken, zodat ze beter zichtbaar zijn. En voor dieren kan het prettig zijn als ze ’s nachts verlicht zijn. Maar dit kan voor omwonenden als hinderlijk worden ervaren.
Windturbines kunnen ook positieve effecten hebben op de natuur. Door het tegengaan van klimaatverandering, de toevoeging van kruidenrijke begroeiing rond de turbines en doordat een deel van de opbrengst gebruikt wordt voor het versterken van natuur en landschap in de omgeving (natuurcompensatie).
Vragen
- Wat is er voor de natuur geregeld op het gebied van wet- en regelgeving?
We hebben een Wet natuurbescherming. In op grond daarvan beschermde natuurgebieden kunnen geen windturbines geplaatst worden. De wet beschermt ook beschermde soorten buiten natuurgebieden. Beschermde soorten, zoals vleermuizen en wilde vogelsoorten, mogen niet opzettelijk gedood worden. Door de energietransitie zullen er sowieso dieren sterven. Er is een afspraak voor hoeveel dat maximaal mag zijn en dat is afhankelijk van de hoeveelheid opgewekte energie. Soms zorgen kleine molens die relatief weinig opwekken wel voor veel dode dieren, daar wordt dan geen ontheffing voor gegeven. - Hoe zit het met de weidevogels in dit gebied?
De wettelijke weidevogelbescherming richt zich vooral op het westen en noorden van Nederland. In het oosten zijn geen formele weidevogelgebieden aangewezen. Maar er zijn wel gebieden waar relatief veel weidevogels zitten en waar ze het goed doen.
Voor weidevogels geldt, ook al heeft het gebied geen formele status, dat op basis van de Wet natuurbescherming gekeken moet worden naar het effect van windturbines op weidevogels en op alle andere dieren in het gebied. - In de presentatie zit een afbeelding met de gevoeligheid van broedvogels (sheet 26). Ten noorden van Lichtenvoorde is een behoorlijke rode vlek zichtbaar. Hoe zit het daarmee?
Dit is het gebied tussen het Beltrumse Veld en Ruurlose Broek. Het is een gebied rijk aan weidevogels die hier broeden. - Is het mogelijk om zoekgebied K in deze afbeelding te tekenen?
Ja, dat is mogelijk. In de presentatie die wordt nagestuurd met het verslag zullen op alle afbeeldingen zoekgebied K ingetekend worden. - De weidevogelvereniging Achterhoek geeft aan dat tot enkele jaren geleden het gebied Beltrumse Veld (gemeente Berkelland) wel een formeel weidevogelgebied was. Is die status eraf gehaald om een windpark te kunnen realiseren?
Tot enkele jaren geleden stonden er weidevogelgebieden in de provinciale omgevingsverordening. Er is door het bestuur van de provincie een aanpassing gedaan en het Beltrumse Veld is als weidevogelgebied geschrapt. Tijdens de themasessie was de onderbouwing niet paraat, maar het besluit van Provinciale Staten is nagezocht. Hieruit blijkt dat de provincie de status weidevogelgebied uit de Omgevingsverordening heeft gehaald, om te kunnen onderzoeken of weidevogelgebieden te combineren zijn met windenergie. Daarbij wordt opgemerkt dat met ecologisch onderzoek aangetoond moet worden dat er geen significante effecten optreden op bestaande natuurwaarden. Het besluit van Provinciale staten is als bijlage 1 bij dit verslag meegestuurd. - Een inwoner geeft aan: afgelopen jaar hebben in dit gebied 33 gruttoparen, 28 wulpen, 107 kievieten en 13 veldleeuweriken gebroed. Wat wordt er als compensatie aangeboden als dit verdwijnt?
Aanvulling Jan Stronks: dit is het aantal legsels dat per jaar gevonden is. Lang niet alle legsels zullen gevonden zijn. Het werkelijke aantal broedpaar per soort zal (aanzienlijk) hoger liggen.
Er moet bij een concreet initiatief voor de plaatsing van windturbines onderzocht worden wat het effect van die windturbines op beschermde dieren zal zijn. De provincie kan een ontheffing geven, dan zullen er maatregelen genomen moeten worden. Maar het kan ook zijn dat de provincie dit niet doet als de schade te groot is. Ook zonder status als weidevogelgebied geldt bescherming op basis van de Wet natuurbescherming.
Er is onduidelijkheid over de rol van de gemeente en de provincie in het aanwijzen van weidevogelgebieden. Door aanwezigen wordt aangegeven dat de gemeente te weinig heeft gedaan, waardoor de provincie het over heeft genomen. Zo hoort het niet.
Tijdens de themasessie wordt dit kort toegelicht. De vraag is eerder door weidevogelverenigingen aan de gemeente Berkelland gesteld en beantwoord in de zienswijzenota bij het bestemmingsplan “Buitengebied Berkelland 2020”. Hieruit blijkt dat de gemeente Berkelland bij het wel of niet aanwijzen van weidevogelgebieden het provinciaal beleid van de provincie volgt. Het huidige bestemmingsplan volgt de provinciale Omgevingsverordening (zie twee vragen hierboven met bijlage 1). De zienswijze van de weidevogelverenigingen en het antwoord daarop is als bijlage 2 bij dit verslag meegestuurd. - Plan Winsemius bevat een kaart van kansrijke weidevogelgebieden. Dit gebied in K stond er ook op.
Als er een concreet initiatief voor een windpark in dit gebied komt, moet nog van alles goed onderzocht worden. Het effect op dieren (inclusief weidevogels) is daar een onderdeel van waar rekening mee gehouden moet worden. Meer informatie over het Plan Winsemius vindt u op de site van de Vogelbescherming.
Vragen via Mentimeter
Na de eerste twee presentaties zijn vraag 1 t/m 5 van de Mentimetervragen gesteld. De vragen roepen veel reactie op. Aanwezigen geven aan dat de vraagstelling soms suggestief is. De gemeente heeft ook de mogelijkheid om windturbines in dit gebied te verbieden, daar wordt aan voorbij gegaan. De vragen/stellingen zijn zonder randvoorwaarden geformuleerd. Iedereen is voor natuurversterking, maar het is onduidelijk wat dat dan betekent.
Tijdens de themasessie worden de laatste vragen van de Mentimeter daarom overgeslagen. Bij het nazenden van de vragenlijst is een extra antwoordoptie toegevoegd aan de antwoorden.
Windturbines in het landschap
Alex de Meijer vertelt vervolgens over het effect van windturbines op het landschap. Hij laat twee afbeeldingen zien van de landschapstypen in de gemeenten Berkelland en Oost Gelre. Hierop is te zien waar open en gesloten landschappen zich bevinden. De gemeenteraad van Berkelland heeft gezegd dat windturbines bij voorkeur in grootschalig open agrarische landschap worden geplaatst. Zo wordt het meer gesloten coulisselandschap beschermd.
Alex geeft aan dat het qua effect op natuur locatieafhankelijk is. In gesloten landschappen zitten vaak meer vleermuizen en bepaalde vogelsoorten. Maar in open landschap waar wel weide- of akkervogels voorkomen, is bescherming van die soorten juist belangrijk. Ook met betrekking tot landschappelijke inpassing kan beargumenteerd worden dat het coulisselandschap beschermd moet blijven óf dat windturbines in dit afwisselende landschap juist minder opvallen dan in weids open landschap.
Moderne windturbines zijn groot. In alle landschappen zullen windturbines een nieuwe laag boven het landschap gaan vormen. Er zijn manieren om de pijn te verzachten. Bijvoorbeeld met minder verlichting, met een naderingsysteem kunnen vliegtuigen en vooral helikopters worden waargenomen, dan gaat de verlichting pas aan. En beleving is natuurlijk erg subjectief. Daar kan aan gewerkt worden, samen met de mensen in het gebied, bijvoorbeeld door te zorgen dat iedereen goed gecompenseerd wordt en eventueel mede-eigenaar kan worden.
Alex geeft enkele voorbeelden van maatregelen die bij bestaande windparken zijn genomen om natuur te ontzien en om schade goed te maken (compensatie). Hij benadrukt in het beleidskader strakke voorwaarden te stellen om te zorgen dat initiatiefnemers met de inkomsten uit het windpark ook natuurwaarden en landschap versterken.
Reacties en vragen
Er wordt aangegeven dat dit voelt als de omgekeerde wereld. Er wordt vanavond gezegd dat windturbines slecht zijn voor de natuur. En we zijn begonnen met 600 meter afstand tot woningen (in de gemeente Berkelland), dat moest toen verkleind worden. We zijn wel voor energieneutraal, maar bij iedere bijeenkomst denk ik: het past gewoon niet.
- Alex, ben je gevraagd door de gemeenten om te adviseren over weidevogels in het gebied?
Ik ben nu voor deze avond gevraagd. Als Natuur en Milieufederatie Gelderland zijn we een zelfstandige organisatie. Wij gaan vanuit onze eigen missie waarschijnlijk zienswijzen indienen in dit traject.
Aanvulling gemeenten: de provincie Gelderland gaat een planmer (onderzoek naar milieueffecten) uitvoeren. Half februari is de Nota Reikwijdte en Detailniveau (NRD) ter inzage gelegd tot in maart. De NRD beschrijft hoe het milieuonderzoek uitgevoerd gaat worden. Iedereen kan hierop reageren. Op de site van de Provincie is meer informatie beschikbaar, via de site van de beide gemeenten is een link te vinden. Natuur en Milieufederatie Gelderland kan hierop een zienswijze indienen. Natuur en Milieufederatie Gelderland kan ook een zienswijze indienen op de beleidskaders van de gemeente, wanneer deze ter inzage worden gelegd. De ingediende zienswijzen, en de reactie van de gemeente daarop, zijn dan straks openbaar beschikbaar. - De plaatjes met landschapstypen, kan de gemeente zelf bepalen welk gebied tot welk landschap behoort?
Het zijn algemene landschapstyperingen die de gemeente heeft bepaald aan de hand van de bestaande landschappelijke situatie. Gemeenten onderscheiden op basis van bijvoorbeeld natuur- en landschappelijke waarden, welk landschapstype waar aanwezig is. - Landschapstypen worden dus door gemeente onderscheiden, maar de provincie wijst weidevogelgebieden aan? Hoe zit dit nou?
Dit soort gebiedsbegrenzingen legt de provincie vast in de omgevingsverordening met de instructie aan gemeenten om ze over te nemen. Dit geldt bijvoorbeeld ook voor Gelderse Ontwikkelingszones, Gelderse Natuurnetwerken, grondwaterbeschermingsgebieden etc.
In het gebied zitten weidevogels, dat weten we. Dit is ook bij de provincie bekend. De provincie geeft al enkele jaren beheervergoedingen voor beheermaatregelen gericht op weidevogels. Alleen het gebied heeft in de provinciale omgevingsverordening geen officiële status als weidevogelgebied. Dit betekent niet dat weidevogels hier onbeschermd zijn (zie eerdere vraag over de Wet natuurbescherming).
Vervolgproces
Ter afsluiting neemt dagvoorzitter Erik Lievers alle aanwezigen mee in het vervolgproces. Hij benoemt de stappen die de komende periode gezet worden in het komen tot nieuw beleid voor windenergie in beide gemeenten (zie sheet 40). In maart ontvangt u per post uitnodigingen voor de windexcursie naar een bestaand windpark en de volgende themasessie.
Er wordt toegewerkt naar een nieuw beleidskader voor wind. In april willen we een conceptversie gereed hebben, dit noemen we de ‘80% versie’. Daarover informeren we u via een gezamenlijk windcafé. Vervolgens zal rond de zomer het beleidskader gereed zijn om ter inzage te gaan. Omdat de zomervakantie geen prettig moment is, wordt dit na de vakantie vrijgegeven. Dan zal er nog een moment georganiseerd worden om u hierover te informeren.
Vragen
- Wanneer wordt er een besluit genomen over het beleidskader?
Dat kunnen we nu nog niet met zekerheid zeggen. Wanneer het precies voorgelegd kan worden aan de gemeenteraad is ook afhankelijk van hoeveel zienswijze worden ingediend, die beantwoord en behandeld moeten worden. We streven naar een besluit in het 4e kwartaal van dit jaar met een eventuele uitloop naar het 1e kwartaal van 2024. - Hoe zit het met de rijksoverheid die nu aan normen aan het werken is? We kunnen hier wel plannen maken, maar de uitvoering hangt toch daarvan af?
Er zijn op verschillende niveaus ontwikkelingen die van invloed zullen zijn op het gemeentelijk windbeleid. Zoals de landelijke rijksnormen en het milieuonderzoek van de provincie. Bij dit verslag is als bijlage 3 een toelichting op hoe die parallelle sporen zich tot elkaar verhouden met een inschatting van het bijbehorende tijdsverloop meegestuurd.
Verder in gesprek
In eerdere bijeenkomsten hebben we alle vragen plenair behandeld. Vanavond hebben we een andere opzet. We hebben een deel van de vragen plenair gedaan en we willen iedereen de kans geven om persoonlijk nog een vraag te stellen. Omdat niet iedereen het prettig vindt om voor een volle zaal een vraag te stellen, kan dat vanavond in kleinere setting ook nog. Aanwezigen konden op vier plekken terecht:
- Tedde Langhout van The Imagineers is weer aanwezig met het programma Windplanner. Met de Windplanner kunnen windturbines virtueel via Google Streetview in het landschap geplaatst worden. Het geeft een beeld van hoe windturbines in het landschap eruit kunnen zien.
- Alex de Meijer van Natuur en Milieufederatie Gelderland is beschikbaar om door te spreken over het effect van windturbines op natuur en landschap.
- Jan Stronks van Staring Advies is beschikbaar voor vragen over effecten van windturbines op natuur.
- Namens de gemeenten zijn Gert Hans (projectleider BL), Barry Dijkerman (projectleider OG) en Matthew Vuijk (beleidsadviseur BL) aanwezig voor vragen over het windbeleid.
Reacties en vragen
De individuele gesprekken zijn niet woordelijk genotuleerd. Onderwerpen, reacties en vragen zijn beknopt bijgehouden. Op hoofdlijnen kan een indruk gegeven worden van besproken onderwerpen en aandachtspunten:
- Veel zorgen om weidevogels in het Beltrumse Veld (en daaromheen) bij de komst van windturbines.
- Het Beltrumse Veld is een stabiel weidevogelgebied, maar voor (blijvend) goed broedresultaat zijn meer kruidenrijke graslanden en plas-drasgebied nodig.
- Door en langs zoekgebied K lopen ook ecologische verbindingszones, er moet óók voldoende aandacht zijn voor aan eventuele schade daar.
- Interesse in de mogelijke zienswijze van Natuur en Milieufederatie Gelderland.
- Wordt het effect van de hele productielijn en bijbehorende infrastructuur meegenomen in compensatie?
- Waarom is gebied K aangewezen en niet een ander gebied?
- Ligt gebied K nou al helemaal vast?
- Voorkeur voor wind op zee in plaats van wind op land.
- Hoe zit het met de laagvliegroute in dit gebied?
- Europa maakt geld vrij voor energiebeleid (energiefonds): vloeien daarvan ook gelden door naar Nederland?
Afsluiting
Er wordt nog ruim een uur in kleiner gezelschap doorgesproken over windturbines en landschap en natuur in zoekgebied K. De windplanner van The Imagineers trekt ook deze avond weer veel aandacht. Een grote groep aanwezigen kijkt mee terwijl op verschillende plekken in het gebied virtueel windturbines geplaatst worden.