Translate

Use Google to translate this website. We take no responsibility for the accuracy of the translation.

Themasessie gezondheid 16 maart

Donderdag 16 maart 2023 – Erve Kots, Lievelde

Dit verslag is opgesteld door de gemeenten Berkelland en Oost Gelre. Het is een weergave van het verloop van de thema-avond op hoofdlijnen, geen woordelijk verslag. Voor een exacte weergave van hetgeen is gezegd, zijn geluidsopnamen van de avond beschikbaar.

Per programmaonderdeel vindt u de gestelde vragen en beantwoording daarvan in dit verslag. Als bijlage ontvangt u de presentatie en de geluidsopnames van de avond.

Programma

Afgelopen 16 maart vond de thema-avond over windenergie en volksgezondheid plaats. Er waren ongeveer 70 bezoekers. Het onderwerp waar tijdens eerdere avonden al veel vragen over gesteld waren. Tijdens het eerste uur hebben enkele sprekers voor de hele groep gesproken. Daarna was er gelegenheid om met de sprekers en andere betrokkenen persoonlijk in gesprek te gaan.

De avond werd voorgezeten door Erik Lievers. De aftrap werd gedaan door wethouders van gemeenten Berkelland en Oost Gelre en daarna kwam Duco van Dijk van bureau Bosch & Van Rijn uitgebreid aan het woord. Het plenaire deel werd afgesloten met een filmpje met een introductie van de visie van de GGD op windmolens.

Hierna was er tijd om met elkaar, met de gastsprekers en met ambtenaren van beide gemeenten in gesprek te gaan. Ook was er weer de mogelijkheid om mee te kijken met een visuele demonstratie van windturbines in het landschap.

Proces

Erik Lievers begint de avond met wat mededelingen over het proces.

  • Begin maart zijn er excursies georganiseerd naar een windpark in Netterden. Een veertigtal inwoners heeft daaraan deelgenomen. Een aantal inwoners heeft aangegeven dat zij niet op de voorgestelde tijdstippen mee konden. Met hen wordt gezocht naar een ander passend moment.
  • Het verslag van de vorige thema-avond is te laat verstuurd, daarvoor worden excuses gemaakt. Als u opmerkingen of aanvullingen op het verslag hebt, laat het dan graag per mail aan ons weten.
  • Er liggen vanavond vragenlijsten op tafel. Die worden ook nog digitaal nagestuurd.
  • Zoals inmiddels gebruikelijk worden er geluidsopnamen van de avond gemaakt. De zaal wordt om instemming gevraagd, er wordt geen bezwaar ingebracht.

Bestuurlijke aftrap

Er zijn vanavond drie wethouders aanwezig: Betsy Wormgoor en Hans van der Noordt uit Berkelland en Jos Hoenderboom uit Oost Gelre. Erik opent de bijeenkomst door wethouder Betsy Wormgoor en wethouder Jos Hoenderboom enkele vragen te stellen.

Wethouder Jos Hoenderboom is verantwoordelijk voor Ruimtelijke Ordening in Oost Gelre. En tijdelijk, als vervanger, ook voor het onderwerp gezondheid. Als er windmolens komen, dan moeten die passen in het geheel aan ruimtelijke plannen in de gemeente. Daar is hij verantwoordelijk voor. Daarnaast komt de grote winst van de BBB in de Provinciale Statenverkiezing ter sprake. Het zal vanzelfsprekend gevolgen hebben voor het bestuur van de provincie en mogelijk ook voor diverse beleidsterreinen. Op dit moment is dat nog niet aan de orde. We hebben een opgave voor wind- en zonne-energie, die door beide gemeenten is omarmd. Maar we houden nauw contact met de provincie, als er iets verandert dan horen we dat tijdig.

Wethouder Betsy Wormgoor is in Berkelland verantwoordelijk voor het onderwerp gezondheid. Ze vindt het belangrijk om bij de avond aanwezig te zijn, vanwege de vele zorgen die inwoners hebben over hun gezondheid als er windmolens komen. Ze benadrukt dat de energieopgave niet boven gezondheid gaat. Het is zoeken naar een goed evenwicht. Maar, dat betekent niet dat niemand er wat van zal merken. Veranderingen in de openbare ruimte hebben altijd impact, mensen in de omgeving zullen windmolens opmerken, daar is niet aan te ontkomen.

Milieunormen windturbines

Duco van Dijk is adviseur bij bureau Bosch & Van Rijn, een adviesbureau dat zich specialiseert in duurzame energie. Duco geeft een toelichting op drie onderwerpen: regels voor geluid, slagschaduw en verlichting.

Normen (regels) waaraan windmolenparken moeten voldoen worden door de wetgever bepaald. De Rijksoverheid stelt ze op. Het opstellen van normen is altijd een afweging tussen het mogelijk maken van economische activiteiten en het beschermen van de volksgezondheid. Op dit moment zijn er geen geldende landelijke normen voor windturbines, het Rijk is bezig met nieuwe normen. De verwachting is dat het eerste ontwerp van deze normen eind deze maand (maart 2023) klaar is. Dan worden ze ter inzage gelegd, zodat mensen erop kunnen reageren. Begin 2024 zullen de nieuwe normen vastgesteld worden. Bij de verzending van het verslag is bekend geworden dat de ontwerpnormen later klaar zullen zijn: rond de zomer van dit jaar.

Het meeste geluid dat een windmolens produceert, komt bij de as en de rotorbladen vandaan. Hoeveel ervan te horen is in de omgeving is afhankelijk van verschillende dingen. Bijvoorbeeld de afstand tot de molen, hoe hard het waait (dus hoe hard de molen draait), de bodem van het gebied en het type turbine (zie sheet 7 in de presentatie). Ook het aantal windmolens en de opstelling ervan is van invloed, maar dit heeft maar een beperkt effect. Hogere molens maken niet altijd meer geluid. Moderne molens worden steeds hoger. Moderne molens worden over het algemeen ook steeds stiller, door technische innovaties. En hoe hoger de molen, hoe verder de geluidsbron is van de grond. Uit onderzoek blijkt dat beleving een belangrijke rol speelt. Uit onderzoek blijkt dat wanneer mensen zich niet ergeren aan windmolens en betrokken zijn bij de voorbereiding van een windpark, ze minder hinder ervaren.

Piekbelasting van windmolengeluid is een veelbesproken onderwerp. Piekbelasting werkt bij windmolens anders dan bij verkeer. Bij een weg kun je scherpe pieken hebben, bijvoorbeeld getoeter of optrekkend verkeer zorgt voor een piek in geluid. Windmolens hebben een maximaal geluidsniveau wanneer ze op vol vermogen draaien. Daar zitten geen pieken in.

Alle geluidsbronnen veroorzaken laagfrequent geluid. Dat zijn lage tonen, die maar net hoorbaar zijn en door veel mensen niet worden waargenomen. Het RIVM heeft geconcludeerd dat laagfrequent geluid van windmolens geen andere effecten heeft voor de gezondheid dan ’gewoon’ geluid.

Slagschaduw wordt veroorzaakt door zon die door de wieken van een windmolen schijnt. In de winter staat de zon laag en komt de schaduw het verst (zie sheet 11). Over slagschaduw kun je als omwonende goed met gemeente en initiatiefnemer in gesprek. Er zijn windparken waar afspraken zijn gemaakt dat wanneer omwonenden last hebben van slagschaduw ze kunnen bellen, zodat de molen wordt stilgezet. Alle windmolens zijn voorzien van een detectiesysteem dat precies bijhoudt hoeveel slagschaduw op een woning komt, zodat de molen vanzelf uit gaat wanneer het te veel wordt.

Hoge windmolens moeten verlicht zijn om te zorgen dat ze goed zichtbaar zijn voor vliegverkeer. Vroeger waren dat knipperende lichten. Steeds vaker zijn het lichten die vast branden. Dat zorgt voor minder hinder. En er worden nu in twee windparken testen gedaan met een systeem dat de verlichting aanzet wanneer vliegtuigen of helikopters naderen. De rest van de tijd kan de verlichting dan uit staan. Er wordt gewerkt aan wetgeving om dit in de toekomst overal mogelijk te maken.

Reacties en vragen

Aanwezigen geven aan zich weinig gehoord te voelen. Er wordt te veel ingegaan op de beleving van geluid en daardoor voorbij gegaan aan andere aspecten, zoals de hinder voor mensen die bijvoorbeeld hoog sensitief zijn. Daardoor hebben ze het gevoel gepamperd worden en niet het echte verhaal horen.

Volgens iemand is er in Nederland nog weinig goed onderzoek gedaan naar lange termijn effecten op de gezondheid. Er is dus nog niks te zeggen over wat het effect op lange termijn zal zijn.

  • Denkt u dat de nieuwe normen weer zullen gaan over een gemiddelde geluidsbelasting voor het hele jaar? Als je tegen een gemiddelde bezwaar wilde maken, moest er eerst een jaar lang gemeten worden of er te veel geluid was. En het jaar erop werd dat dan pas aangepast. Dat duurt erg lang.

Daar is nog niks over te zeggen. Naar verwachting deze maand zien we de ontwerpnormen voor het eerst. Hoe deze eruit komen te zien en wat er allemaal precies wordt onderzocht, is op dit moment nog niet bekend. Bij de verzending van het verslag is bekend geworden dat de ontwerpnormen later klaar zullen zijn: rond de zomer van dit jaar.

  • De conceptnormen komen deze maand, maar ze gaan pas begin volgend jaar in. Wat gebeurt er in de tussenliggende periode?

Mensen kunnen op de normen reageren. Ze kunnen aangeven wat ze van de normen vinden. Dat kan via www.internetconsultatie.nl. Daarna gaat het Rijk bekijken of de normen nog aangepast moeten worden, voordat ze definitief worden vastgesteld. Vanuit de zaal wordt opgemerkt dat iedereen tijdens deze consultatie kan reageren op de landelijke conceptnormen en de bijbehorende documenten en onderzoeken. Daarbij wordt meegegeven om dat ook zeker te doen als men vindt dat dingen niet kloppen of niet worden onderzocht.
Wanneer de conceptnormen beschikbaar zijn, zal op de websites van de gemeenten Berkelland en Oost Gelre een link worden opgenomen.

  • Als de normen pas begin volgend jaar gereed zijn, waarom zijn we dan hier al met dit proces bezig?

Gert Hans, projectmanager in Berkelland, licht toe: we zijn in afwachting van de rijksnormen. In de tussentijd oriënteren we ons op wat er nog meer belangrijk is naast geluid. Bijvoorbeeld lokaal eigenaarschap en effecten op landschap en natuur. Als de normen dan straks komen en er besluiten genomen moeten worden, worden we niet overvallen.

  • U zei dat op er op een gevel sprake zal zijn van 38 decibel geluid. En dat dat te vergelijken is met een burenruzie. Maar buren ruziën niet de hele dag. Hoe ziet u dat?

Het geluidsniveau op de gevel kan ook wat hoger liggen, tot 44 decibel. U doelt op het verschil tussen voortdurend geluid en geluid dat u maar even hoort. Mijn voorbeeld over de buren was bedoeld om de beleving van geluid toe te lichten. Wanneer u een goede relatie heeft met uw buren zult u een ruzie niet zo vervelend vinden. Maar als u uw buren niet leuk vindt, ervaart u die ruzie als veel hinderlijker.

  • In de presentatie en de vragen over geluid wordt veel ingegaan op het mentale gedeelte: je eigen beleving en wat je daar zelf in kan veranderen. Maar er zijn ook mensen die gevoelig zijn voor geluid en dat heeft invloed op je lichaam.

Wethouder Jos Hoenderboom reageert: we hebben het inderdaad over de subjectieve ervaring van geluid, er is ook een objectieve kant. Een voorbeeld op het gebied van wegverkeer. Voor geluidsbelasting door wegverkeer zijn normen gesteld. Met die normen wordt een goed woon- of leefklimaat gegarandeerd voor mensen in de omgeving. Die normen zijn belangrijk, om bepaalde garanties voor de gezondheid te geven. Maar dat neemt niet weg dat sommige mensen er meer last van hebben dan anderen.

Duco van Dijk vult aan: de oude normen voor windmolens waren strenger dan voor wegverkeer. Vanwege het zoevende geluid dat een windmolen maakt.

  • Hoe werkt dat jaargemiddelde? Als het gemiddelde op 47 decibel zit, dan zul je met pieken op 60 decibel zitten. Anders kom je niet op dat gemiddelde uit.

Als een windmolen op volle kracht draait produceert deze het meeste geluid dat hij kan maken. Dat is nooit meer dan meer dan 3 tot 6 decibel boven het jaargemiddelde. Dat jaargemiddelde mag maximaal 47 dB Lden bedragen. De Nederlandse normen voor geluid zijn heel ingewikkeld. Daarover wordt doorgesproken tijdens de marktsetting van de bijeenkomst. Lees de toelichting van deze norm.

Een aantal mensen geeft aan dat normen uitgaan van ‘gemiddelde’ mensen en geen rekening houden met hoog sensitieve mensen. Dat wordt bevestigd.

  • Iemand geeft aan dat laagfrequent geluid door omwonenden juist als heel hinderlijk kan worden ervaren en tot gezondheidseffecten leidt. In tegenstelling tot wat er in de presentatie werd gezegd. Wordt er verwacht dat er iets over laagfrequent geluid in de normen komt te staan?

Ja, dat wordt verwacht. Er worden voor de nieuwe normen allemaal extra gezondheidsonderzoeken gedaan waar we straks de uitkomsten van horen.
De GGD is vanavond aanwezig om tijdens de marktsetting met u te spreken over gezondheid. U wordt gevraagd om uw vraag aan de GGD te stellen. Zij weten alles van effecten op de gezondheid.

  • We zouden graag andere sprekers willen horen over dit aspect. Er zijn ook hele andere geluiden over gezondheidseffecten te horen.

Erik Lievers doet een voorstel: zullen we wachten tot de nieuwe normen in concept bekend zijn, dan kunnen we dan kijken of we verder in gesprek moeten over dit onderwerp. Met daarbij de oproep: laat ons weten welke sprekers u graag zou willen horen!

  • Tijdens een eerdere bijeenkomst is er verteld dat verlichting niet meer nodig is door dat naderingssysteem. Nu wordt er gezegd dat er wetgeving in de maak is. Hoe zit dat?

Er worden nu testen gedaan. De verwachting is dat de wetgeving wel gereed zal zijn tegen de tijd dat hier windmolens zouden kunnen komen.

  • Is het bekend of windmolens deeltjes loslaten die vervuilend zijn voor de omgeving? Verschillende inwoners geven aan dat ze hierover gelezen hebben.

Er wordt gesproken over een artikel. Het artikel was tijdens de avond niet bekend, maar is gedeeld met de organisatie. Het betreft het artikel Zorgen om Bisfenol A in Flevolandse wateren. Het artikel gaat over de stof Bisfenol. Duiding van dit nog relatief onbekende risico is een taak van het RIVM. Online geeft het RIVM informatie over de stof Bisfenol A.

Afgesproken wordt dat de sheet in de presentatie wordt aangepast. Er wordt toegelicht waar de cijfers die daar staan vandaan komen. De data komt van Atlas Leefomgeving. Op dit platform bieden samenwerkende overheden informatie over de leefomgeving. Hier vindt u informatie over de genoemde data over ervaren hinder van wegverkeer en hinder van windturbines. Bij de laatste wordt aangegeven: ‘Dat is een landelijk gemiddelde, in de directe omgeving van een windturbine kan meer hinder voorkomen.’

De wetgever bepaalt normen voor geluid. Voor windmolens maar bijvoorbeeld ook voor wegverkeer. Er zijn altijd omwonenden die hier hinder van ervaren. Voor windmolens heeft de wetgever bepaald dat het aanvaardbaar is dat 9% ernstige hinder kan ervaren. De wetgever maakt een afweging tussen de economische activiteit (bv. windmolens) en gezondheid van omwonenden. Als u vragen heeft over de factsheet van het RIVM, dan kunt u terecht bij de GGD. Contactgegevens vindt u hieronder.

Introductie GGD

De GGD is aanwezig om tijdens het marktdeel persoonlijk in gesprek te gaan met omwonenden. Er wordt een filmpje getoond om de GGD te introduceren (zie sheet 14). Daarin wordt gezegd: de GGD adviseert om maximaal 45 decibel (Lden) geluidshinder toe te staan. Dit is strenger dan wat de oude norm voorschreef, dat was 47 decibel.

Erik Lievers vraagt wethouder Jos Hoenderboom hoe hij aankijkt tegen dit advies van de GGD: het is een lastige vraag om nu op te reageren. De GGD is het adviesorgaan voor de gemeenten in Gelderland, dus dat is belangrijke input voor ons. Maar we wachten op dit moment nog op de landelijke normen. Dus we weten nog niet of het advies afwijkt. We wachten op de landelijke normen en zijn dan heel benieuwd naar het advies van onze GGD.

De GGD adviseert gemeenten én inwoners over een gezonde leefomgeving. Meer informatie is te vinden op www.ggdleefomgeving.nl

Heeft u een specifieke vraag over de gezondheidseffecten van windmolens of maakt u zich zorgen dan kunt u ook rechtstreeks contact opnemen met de GGD Noord- en Oost-Gelderland, Team Milieu & Gezondheid. Dat kan via telefoonnummer 088 – 4433000 en mailadres ggd@ggdnog.nl.

Vervolgproces

Ter afsluiting neemt voorzitter Erik Lievers alle aanwezigen mee in het vervolgproces. Hij benoemt de stappen die de komende periode gezet worden om te komen tot nieuw beleid voor windenergie in beide gemeenten (zie sheet 15).

De komende tijd wordt toegewerkt naar een nieuw beleidskader voor wind. In mei willen we een conceptversie gereed hebben, dit noemen we de ‘80% versie’. Daarover informeren we u via een gezamenlijk windcafé. Dan laten we zien wat we hebben opgenomen in het beleid en kunnen we ingaan op de landelijke normen. Na de zomer zal het beleid formeel ter inzage gelegd worden. Dan zal er nog een moment georganiseerd worden om u hierover te informeren.

Bij de verzending van het verslag is bekend geworden dat de ontwerpnormen later klaar zullen zijn: rond de zomer van dit jaar. Mogelijk wordt het volgende windcafé uitgesteld, daarover wordt u nog geïnformeerd.

Vragen en reacties

  • Hoe kunnen we het hebben over het beleidsvoorstel als de normen nog niet definitief zijn?

Gert Hans licht toe: we volgen het proces. Binnenkort zijn er conceptnormen en worden adviezen daarop gegeven en zo ontstaat er gaandeweg meer duidelijkheid. Maar als er nog te grote onzekerheden blijven bestaan, passen we ons proces daarop aan.

  • Gaat het beleidsvoorstel pas naar de raad als de normen definitief zijn?

Dat weten we nu nog niet zeker. Maar het is voor te stellen dat de raad niet gaat beslissen als de normen nog niet vastgesteld zijn. Dan zou besluitvorming begin 2024 plaatsvinden.

  • Houdt dit in dat ontwikkelaars nog geen aanvraag kunnen doen voordat dit definitief is?

Ontwikkelaars kunnen wel een aanvraag doen, maar die wordt niet in behandeling genomen. Dat gebeurt pas weer als het beleid is vastgesteld.

  • Hoe zit het met de laagvliegroute? We merken dat er steeds vaker gevlogen wordt. Waar zijn we mee bezig als we dit niet zeker weten?

Gert Hans vertelt: we hebben vandaag nog van het Rijk de bevestiging gekregen dat ze voornemens zijn om de laagvliegroute te schrappen. Maar dit is nog niet formeel gebeurd. Voorlopig blijft de laagvliegroute formeel bestaan, maar hij wordt niet meer toegepast in besluitvorming. Er wordt gevraagd om een schriftelijke bevestiging, dat gaan de gemeente Berkelland & Oost Gelre vragen aan het ministerie. De brief is als bijlage bij dit verslag meegestuurd. Een reactie wordt via de websites van de gemeenten gedeeld.

  • Er wordt aangegeven dat de avond te weinig over gezondheid gaat. De spreker heeft vooral benadrukt dat hinder ‘tussen je oren zit’. We willen graag een andere spreker horen.

De gemeenten doen hun best om onafhankelijke sprekers uit te nodigen. De GGD geeft gemeenten en inwoners advies over volksgezondheid. Zij hebben niet plenair gesproken, maar zijn straks persoonlijk te benaderen. De eerdere oproep wordt nog eens herhaalt: als u suggesties voor andere sprekers hebt, laat het weten.

Verder in gesprek

In het tweede deel van de bijeenkomst kunnen persoonlijk vragen gesteld worden. De 3 wethouders van Berkelland en Oost Gelre liepen rond in de zaal en aanwezigen konden op 4 plekken terecht met vragen:

  • Ernest Dik van The Imagineers is aanwezig met het programma Windplanner. Met de Windplanner kunnen windmolens virtueel via Google Streetview in het landschap geplaatst worden. Het geeft een beeld van hoe windmolens in het landschap eruit kunnen zien.
  • Duco van Dijk en collega Daan Booij van Bosch & Van Rijn beantwoorden vragen over normering van windmolens.
  • De GGD is met vier mensen aanwezig om vragen te beantwoorden over gezondheidseffecten van windmolens.
  • Namens de gemeenten zijn Gert Hans, Matthew Vuijk (namens Berkelland), Tom Scholten en Wilfried Holtus (namens Oost Gelre) aanwezig voor vragen over het windbeleid.

Reacties en vragen

De individuele gesprekken zijn niet woordelijk genotuleerd. Onderwerpen, reacties en vragen zijn beknopt bijgehouden. Op hoofdlijnen kan een indruk gegeven worden van besproken onderwerpen en aandachtspunten:

  • Hoe werkt de Nederlandse geluidnormering?
  • Wat is de verhouding tussen jaargemiddelde en piekbelasting?
  • Verdiepende vragen over laagfrequent geluid.
  • Wat zijn gezondheidseffecten op lange termijn?
  • Vragen over wetenschappelijke onderzoek naar windmolens en gezondheid.
  • Vragen over de hoogte en afstand tot een molen in relatie met wat je thuis ervaart. Stoort het binnen? Slaap je dan slecht?

Afsluiting

Er wordt nog ongeveer een uur in kleiner gezelschap doorgesproken over windmolens en gezondheid. Veel inwoners praten met elkaar na aan tafel. Enkelen van de aanwezigen lopen langs de gastsprekers om een extra vraag te stellen.

Zie ook